Onderstaande artikel stond vandaag (20 september) in het Gereformeerd Gezinsblad.
'Evangelicalen kunnen niet iedereen bereiken'
door onze redacteur Reina Wiskerke
De orthodoxie heeft de vrijzinnigheid nodig, zegt Bas Plaisier, scriba van de Protestantse Kerk, in het septembernummer van het blad Vrijzicht. ,,De orthodoxen hebben vrijzinnigen nodig voor de vragen van deze tijd over de cultuur en bij het debat daarover. Daarvoor hebben vrijzinnigen een bepaalde antenne.''
Orthodoxen zelf spreken zelden op die manier. Zij zien vooral reden vrijzinnigheid in te dammen. Vandaag: Kan Plaisier zijn stelling waar maken? Morgen: Een orthodoxe voorganger reageert. Overmorgen: Een vrijzinnige voorganger spreekt zich uit over de onderlinge verhoudingen.
Wat heeft de orthodoxie bijvoorbeeld kunnen leren van vrijzinnigen?
Plaisier: ,,Dat je als kerk niet op een eilandje leeft, dat er in Nederland culturele stromingen zijn waar mensen niet meer over God spreken en waar godservaring is weggeëbd, waar men de religieuze taal niet meer verstaat en nauwelijks meer besef heeft van het 'bovennatuurlijke'. Vrijzinnigen hebben meer ingang tot deze cultuur, bijvoorbeeld via muziek, via poëzie, via wetenschappelijke gesprekken. Ze weten op een speciale manier mensen in hun religiositeit te benaderen en bepaalde snaren in het menszijn te raken, waardoor er openheid komt voor het geloof.''
Evangelicalen met hun missionaire programma's hameren voortdurend op aansluiting bij de cultuur. Tasten zij mis, als zij menen de vrijzinnigheid daarvoor niet nodig te hebben?
,,We leren van evangelicalen hoe belangrijk een missionaire houding en een evangelisatorische passie is. Maar laten zij niet denken dat ze iedereen kunnen bereiken. Hun cultuur is vaak al anders dan die van een postmoderne Nederlander. Ook al is bij (een deel van) de evangelicalen een sterke betrokkenheid op de geseculariseerde cultuur en doen ze alle moeite om moderne mensen te bereiken, zij komen onherroepelijk een keer tot de ontdekking dat zij sommigen niet kunnen bereiken met hun methodes en hun theologie.''
Weten vrijzinnigen met hun ingang in de cultuur hedendaagse mensen naar het christelijke geloof te trekken?
,,Ze maken bij bepaalde groepen mensen een verlangen, een gevoel van gemis wakker, dat zich verder kan ontwikkelen. Maar vrijzinnigen zijn niet het voorbeeld van een missionaire gemeenschap. Hier liggen vragen. Die heb ik ook aan ze voorgelegd, toen ik in mei op een bijeenkomst van vrijzinnigen sprak over hun positie in de Protestantse Kerk. 'Hoe komt het, dat juist jullie kerken steeds meer leeglopen? Hoe kan het nou dat in een tijd die steeds religieuzer wordt, jullie de aansluiting met de cultuur ook niet hebben weten te vinden?' ''
Valt er dan wel van vrijzinnigen te leren?
,,Ja, maar ik zeg er wel bij, dat vrijzinnigen op hun beurt de vaste vormen van de orthodoxie nodig hebben. Als je te weinig bezig bent met de belijdende traditie van de Protestantse Kerk, kom je in een diffuse religiositeit terecht en zullen buitenstaanders er niets meer van begrijpen. Daarom moeten vrijzinnigen niet te ver weg groeien van de belijdende traditie. Sommigen willen de christelijke identiteit opgeven. Dan is voor mij de grens gepasseerd.''
Hoe definieert u vrijzinnigheid?
,,Ik zie de vrijzinnigheid in de Protestantse Kerk in het licht van hoe die zich voor en na de Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse Hervormde Kerk heeft ontwikkeld. Het is een vrijzinnigheid die zelf ontdekt heeft dat gedachtegoed waarin het kerkelijk belijden is verdampt, niet levensvatbaar is. Dat wil zeggen: een grote openheid voor de vragen van de cultuur, maar in de gemaakte keuzes dicht bij de confessionele lijn van de kerk uitkomend. Grote vrijzinnige theologen als van rond de Tweede Wereldoorlog - zoals Heering, Sevenster, Banning en de Graaf - hebben de vrijzinnigheid in confessioneler vaarwater gebracht dan bijvoorbeeld voor de vrijzinnigheid van de negentiende-eeuw gold.''
Om concreet te worden: het is niet denkbeeldig dat een vrijzinnige voorganger Jezus als een voorbeeldig, inspirerend mens beschouwt, maar niet als middelaar die verzoening tussen God en mens tot stand heeft gebracht en die de opstanding van Jezus alleen symbolisch opvat. Heeft de orthodoxie zo'n vrijzinnige nodig, om in gesprek met de cultuur te raken?
,,Ja, dat denk ik wel, al zeg ik erbij dat dit een beperkte kijk op het christelijk geloof is. Maar van prediking over Jezus als leraar, voorbeeld en bevrijder kunnen we leren. Bijvoorbeeld dat je over Christus niet in alleen moet spreken in algemene dogmatische termen, zoals binnen de orthodoxie wel gebeurt. Omgekeerd moeten vrijzinnigen openstaan voor de orthodoxie, willen zij niet in een oeverloos humanistisch evangelie terechtkomen. Kortom: in de kerk hebben we dringend het gesprek met elkaar nodig, zonder elkaar aan de kant te schuiven. De Protestantse Kerk geeft op kruispunten van dit gesprek duidelijk aan welke belijdende weg ze gaat en waar ze de piketpaaltjes slaat. Dit is gebeurd in het debat over de christologie en de verzoening.''
Voor de theologische dynamiek binnen de kerk kan het misschien vruchtbaar zijn als de orthodoxie geconfronteerd wordt met de inbreng van vrijzinnigen. Maar is vrijzinnigheid ook heilzaam voor de individuele kerkganger, die op vrijzinnige kansels wellicht niet hoort dat Christus zijn middelaar is? En is het heilzaam voor de vrijzinnige voorganger zelf, als die Jezus niet als middelaar belijdt?
,,Elke predikant en elke ambtsdrager staat in zijn of haar ambt onder de kritiek van het Woord en zal hierover verantwoording moeten afleggen. We worden allemaal geroepen om Gods Woord te horen en te gehoorzamen. Allemaal kennen we te dele. Laten we beseffen dat de hoogte, de diepte en de breedte van het heil zo groot is, dat niemand deze ooit - op wat voor manier en met welke leer dan ook - kan vatten. Het is God die oordeelt en zijn barmhartigheid is groter dan wij ons kunnen indenken. En iedereen - vrijzinnigen en orthodoxen - zullen het alleen van de genade van God moeten hebben.''
Johannes schrijft in zijn tweede brief: een ieder die verder gaat en niet blijft in de leer van Christus, heeft God niet... Indien iemand tot u komt en deze leer niet brengt, ontvangt hem niet...Had Johannes beter kunnen schrijven: U hebt ieder die niet blijft in de leer van Christus nodig voor het gesprek met de cultuur?
,,De woorden van Johannes grijpen diep in. Ze wijzen op de grote verantwoordelijkheid van een dienaar van het goddelijke Woord en van een christen. Daarom is het belangrijk dat de kerk trouw blijft aan het Woord en zoekt naar waarheid en de betekenis van de woorden van de Schrift. Je kunt inderdaad de heilzame woorden van God verdraaien door er een 'eigen' evangelie van te maken, of deze in de praktijk van het leven in hun tegendeel om te keren. Dit gevaar bedreigt ons allen. Daarom is de brede gemeenschap van de kerk nodig om elkaar scherp en kritisch te bevragen. Ik vind dat we dat te weinig en te weinig existentieel doen. Er staat veel op het spel. Maar laat niemand denken dat hij of zij als vanzelf buiten dit kritisch oordeel staat. Je kunt Christus verloochenen met vrijzinnige, maar ook met orthodoxe woorden en daden. Alles op zijn beloop laten, daarin schuilt een groot gevaar. Een gevaar is echter ook het oordeel aan jezelf trekken en uit te rukken wat God in zijn genade nog laat groeien.''
Orthodoxie en vrijzinnigheid 1
Waar zouden we toch zijn zonder dialectiek.
Inderdaad. Het stuk sprak mij wel aan omdat er een lans wordt gebroken voor mensen in de kerk die het allemaal wat minder zwart zien. Er is misschien wel een verschil tussen vrijzinnig en vrijzinnig. Mensen die niet alles letterlijk nemen maar niettemin hun best doen om te geloven, en mensen die langzaam maar zeker het geloof wegverklaren (Kuitert).
Ik denk dat er ruimte voor de eerste vorm van vrijzinnigheid moet bestaan in de kerken, omdat deze vrijzinnigen de boel scherp houden en, in tegenstelling tot evangelischen en orthodoxen, wel aansluiting hebben op de intellectuele cultuur.
Onderstaande stond in het ND van vandaag, 22 september.
Orthodoxie is in zichzelf gekeerd'
door onze redacteur Reina Wiskerke
Dr. B. Plaisier meent dat de orthodoxie de vrijzinnigheid nodig heeft voor het gesprek met de cultuur. Eergisteren legde de scriba van de Protestantse Kerk in het Nederlands Dagblad uit waarom. Gisteren reageerde een orthodoxe predikant. Tot besluit komt G.H. Baudet aan het woord.
De predikant in Alphen aan den Rijn denkt dat vrijzinnigheid, waarbij zich thuis voelt, niet zonder de orthodoxie kan.
Heeft de orthodoxie de vrijzinnigheid nodig?
Baudet: ,,Nee, eigenlijk niet. De kérk heeft de vrijzinnigheid wel nodig, maar de orthodoxie, zoals ik die hier in Alphen aan den Rijn ook meemaak, heeft haar eigen antwoorden al. Die orthodoxie is voor een belangrijk deel klaar en stelt ook een aantal vragen gewoon niet meer, zeker de laatste jaren niet. De orthodoxie is in toenemende mate in zichzelf gekeerd en niet naar de wereld. Het valt mij tijdens kerkelijke vergaderingen op dat orthodoxen het vaak wel mooi vinden om met ons te praten, omdat wij met hen meedenken. Maar zij hebben ons niet echt nodig.''
Welke vragen stellen orthodoxen niet meer?
,,Bijvoorbeeld vragen over wie Jezus was en is. Vrijzinnigen zijn trouwens ook niet meer zo met die vragen bezig. Het is misschien geen strijdpunt meer. In de negentiende eeuw waren er vrijzinnigen die zover gingen dat ze de naam Jezus Christus zagen als de benaming van 'een idee'. Vandaag de dag denken weinig vrijzinnigen nog zo. Jezus wordt wel degelijk beschouwd als een historische figuur - hij is voor velen van ons een geaccepteerde figuur.''
Hoe definieert u vrijzinnigheid en orthodoxie?
,,Orthodox betekent recht in de leer. Vrijzinnigheid is veel moeilijker te definiëren. Voor mij is vrijzinnigheid een open houding voor wat mensen om me heen denken en geloven, waarbij de bijbelse prediking centraal staat, zonder dat dit hoeft te leiden tot een confessionele houding. In mijn gemeente heet ik iedereen met graagte welkom, welke achtergrond iemand ook heeft. Iedereen bij ons heeft zijn eigen godsbeleving en dat leidt vaak tot gesprekken. Die zijn verhelderend en hartverwarmend. Niet de vraag naar de waarheid moet ons bezighouden, want wie zijn wij? Als wij allemaal dood zijn gegaan, komt de volgende generatie met heel andere waarheden. Het gaat erom dat je elkaar in de armen kunt sluiten, en dat je elkaar met respect en een warm hart tegemoet kunt treden.''
In het Nieuwe Testament wordt herhaaldelijk gewaarschuwd tegen dwaalleer. Wat doen vrijzinnigen daarmee?
,,Eigenlijk past het woord 'dwaalleer' niet zo bij ons. Waar het in de Bijbel over dwaalleer gaat, daar is sprake van ruzie tussen de eerste en de tweede generatie van de kerk. Het is ook niet voor niets dat pas in de tweede brief aan Timoteüs de rechte leer aan de orde komt. Daarover vind je nog niets in het bijbelboek Handelingen. De vroege kerkgeschiedenis heeft op die manier sporen in de Bijbel nagelaten.''
Dus u zegt niet: omdat Paulus beducht was voor dwaalleer, moeten wij dat vandaag ook zijn?
,,Nou, je moet natuurlijk altijd voorzichtig zijn. Je moet wel degelijk beducht zijn voor ideeën die rond gaan in sekten. Maar het woord 'dwalen' vind ik gevaarlijk. Bij dat woord haken wij als vrijzinnigen af. Iemand betichten van een dwaalleer suggereert ten onrechte dat jij in de waarheid bent.''
De scriba van de Protestantse Kerk dr. B. Plaisier definieert 'vrijzinnig' met: een grote openheid voor de vragen van de cultuur, maar in de gemaakte keuzes dicht bij de confessionele lijn (belijdende traditie) van de kerk uitkomend. Kunt u zich daarin vinden?
,,Die uitspraak gaat een aantal stations te ver. Als vrijzinnigen openstaan voor vragen van de cultuur, kun je de uitkomst van hun zoektocht niet op formule brengen door te zeggen dat ze dicht bij de confessionele lijn van de kerk uitkomen. Want dat is nog maar de vraag. Ieder gaat zijn eigen weg. Je kunt geen algemene uitspraak doen over waar vrijzinnigen uitkomen. Ik zeg het zeer gelovend, want ik hoop aan het eind van de rit in het koninkrijk Gods te zijn, maar ik weet niet hoe dat eruit ziet.''
Kunnen orthodoxen iets leren van vrijzinnigen?
,,Ik voel me niet geroepen een bruggenhoofd te slaan en naar de overkant te roepen dat men daar iets van mij kan leren. Maar ik wil best samen in gesprek zijn om te kijken waarin we elkaar kunnen steunen en eventueel van elkaar kunnen leren.''
Kan de vrijzinnigheid zonder orthodoxie in de kerk?
,,Er zijn vrijzinnigen die denken van wel, maar dat ben ik niet met ze eens. Ik heb ergens een 'waarschuwer' nodig die mij eraan herinnert dat ik het juiste spoor moet houden. Ik wil graag een beetje steun bij het volgen van een spoor. Als je de orthodoxie helemaal loslaat, dan kun je overal uitkomen, bijvoorbeeld bij de islam of bij iets wat nog niet bestaat. We blijven echter zeggen dat we onze waarheid vinden in de thora en in het evangelie. Daarop heb ik mijn vertrouwen gesteld. Met die achtergrond lees ik regelmatig een psalm voor mezelf en dat vind ik heerlijk. Als ik zou loslaten dat de waarheid in de thora en het evangelie ligt, zou ik die psalm ook niet meer hoeven te lezen.''
Heeft de vrijzinnigheid toekomst
,,Ik denk dat vrijzinnigheid op termijn een aflopende zaak is.''
Heeft de orthodoxie wel toekomst?
,,Ik weet het niet. Maar op dit moment hebben orthodoxere gemeenschappen door hun stelligheid en fermheid wel meer aantrekkingskracht bij mensen die houvast zoeken. Ik zou willen dat wij als vrijzinnigen ook gingen zeggen waarvoor we staan, en dan moeten we maar iets minder tolerant en liberaal zijn. Alleen maar tolerant zijn, daar word je kleurloos van.''
Zit tolerantie niet ingebakken in vrijzinnigheid?
,,Dat is zo. Maar ik bedoel niet te zeggen dat we moeten vastleggen waar we uitkomen, maar waar we vandaan komen. Dat lijkt een woordenspel, maar ik denk dat het wezenlijk is. We hebben een bron, maar we weten niet waar onze rivier uitmondt.
Hoe zou u de bron waaruit u put samenvatten?
,,De kern is dat je als ieder levend mens jezelf bewust wordt van het geloofswoord dat God jou heeft gewild zoals je er bent - anders was je er niet -, en dat Hij je ook vertrouwt en je met een taak de wereld in stuurt.''
Is dit een typisch christelijke boodschap?
,,Vrijzinnigen hebben te lang de naam gehad eigenlijk niets te geloven. Daarom zijn er gelovigen die eigenlijk vrijzinnig zijn, maar zich zo niet willen noemen. In werkelijkheid hebben vrijzinnigen veel meer bondgenoten in de Protestantse Kerk dan gedacht wordt. Zij zullen zich echter pas vrijzinnig noemen als dit begrip ontdaan wordt van alles wat er belastend aan is. Daarvoor zouden vrijzinnigen eerst duidelijk moeten uitspreken dat ze chrístelijk zijn. Wat niet helpt is dat de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB (voorheen de Nederlandse Protestantenbond) de christelijke identiteit heeft losgelaten. Met die vorm van vrijzinnigheid wil en kan ik helemaal niets. Strikt voor mezelf gesproken: ik wil de binding met het christelijke graag vasthouden. Maar ik ben vrijzinnig genoeg om te accepteren dat voor vele geestverwanten, die binding niet zo stellig is, hoe moeilijk ik dat ook kan begrijpen.''
Wanneer u als vrijzinnige zo voorzichtig spreekt en nadrukkelijk 'strikt voor uzelf', dan kunnen vrijzinnigen toch nooit tot ferme uitspraken komen over hun christelijke identiteit?
,,Ja, dat is de kern van het probleem. Dit is de achilleshiel van de vrijzinnigheid.''
wel een sympathiek stuk, met name die laatste. de zin 'de orthodoxie (...) heeft haar antwoorden al' klinkt nogal eng. zolang je de orthodoxie als abstract gegeven opvat, valt er mee te leven, maar wanneer je als gelovige geacht wordt je hier zonder morren aan te conformeren, valt de ruimte weg om je de vragen stellen die je als mens nu eenmaal stelt, en moet je genoegen nemen met voorgekauwde overtuigingen. mijns inziens moet toch ieder mens geestelijk het wiel weer uitvinden, wil je tot 'waar geloof' komen.